«Stort og nært på same tid – og ikkje minst vakkert.»

Romanen Svøm med dem som drukner er skrive av forfattaren Lars Mytting. Lars Mytting vart født i 1968 på Fåvang, i Gudbrandsdalen. Han har jobba med skriving lenge, og starta karrieren sin i Gudbrandsdalen Dagning. Seinare skreiv han både for Aftenposten og Arbeiderbladet, og fleire småavisar. No bur han i Østerdalen.

Den fyrste boka hans, romanen Hestekrefter, vart gjeve ut i 2006. Etter det har han gjeve ut både sakprosa, Hel Ved, og to andre romanar: Vårofferet og boka eg skal blogge om, Svøm med dem som drukner. Svøm med dem som drukner vart gjeve ut i 2014, og over 500 000 eksemplar har vorte selt rundt om i verda. Det er planlagt enda fleire omsetjingar framover, og ho skal verte gjeve ut på engelsk i 2017, så amerikanske og britiske lesarar au kan få glede av boka. I tillegg skal det etter kvart koma ei internasjonal TV-serie basert på forteljinga om bygdeguten Edvard Hirifjell.

Svøm med dem som drukner vart tildelt Bokhandlarprisen 2014, i tillegg til at ho låg på bestseljarlista i 26 veker. Ho vart au veldig godt teke imot av landets avisar:

«En fest å lese – sannsynligvis årets mest medrivende roman.»

RUNE HALLHEIM, AFTENPOSTEN

«Om ikke Hel ved gjorde Lars Mytting til et kjent fjes, vil denne romanen gjøre det.»

MAJA TROBERG DJUVE, DAGBLADET

«Svøm med dem som drukner er ein sidesnuar du ikkje legg frå deg.»

BJØRGULV K. BJÅEN, VÅRT LAND

«Lars Myttings språk overbeviser og forfører, enten det er plotet som driftes, eller karakterer, stemninger, gjenstander som virtuost males fram.»

ESPEN STUELAND, KLASSEKAMPEN

Tema i denne boka er i all hovudsak tilhøyrsle. Dette er noko hovudpersonen, Edvard, slit med i gjennom heile forteljinga. Slekt og opphav er veldig sentralt, i tillegg til at både fyrste og andre verdskrigen er av stor tyding. Boka inneheld mykje historie. 

Handling og kronologi

NB! Avsløringar førekjem.

Tjuetre år gamle Edvard bur på småbruket Hirifjell i Saksum, saman med den fåmælte bestefaren sin, Sverre. Dei er potetbønder og har sau. Slik har dei budd sidan Edvard var tre, og foreldra hans døydde i ei tragisk ulykke då dei var på ferie i Frankrike, moras heimland. Foreldra, Walter og Nicole, vart funne daude i ei elv i nærleiken av ei avstengt slagmark frå fyrste verdskrigen. Dei hadde trakka på ein gammal gassgranat. Tre år gamle Edvard var borte i fleire dagar, før han dukka opp på eit legekontor ein heilt annan stad i Frankrike. Saka vart aldri oppklart, og Edvard har mange usvara spørsmål.

Det vert ikkje mindre å undre seg over etter bestefaren hans døyr. Edvard finn fleire brev og fotografi godt gjømt på rommet til bestefaren, og fleire løyndommar dukkar opp. I tillegg står ei kiste i dyrt, flott treverk med praktfulle utskjeringar reservert Sverre Hirifjell på lageret til gravferdsbyrået i Saksum. Ein merkeleg beskjed følgjer med i en konvolutt. Edvard skjønner etter kvart at broren til bestefaren, Einar, ikkje vart avretta av tyskarane under andre verdskrigen, slik han har vorte fortalt. Einar var mestersnikker, og kista vart sendt til Saksum i 1979. Edvard begynner å grave i konflikten han veit Einar og bestefaren hadde, og det visar seg etter kvart at han dreia seg om langt verre ting enn at dei var på forskjellig side under krigen. Er Einar framleis i live?

Jakta på sanninga om sine avlidne foreldre fører Edvard til både Shetland, kor Einar budde lenge, og attende til Frankrike, kor han ikkje har vore sidan han var tre år. Edvard vert etter kvart merksam på eit arvegods Einar og mora hans, Nicole, skal ha diskutert. Dette arvegodset viser seg å vere viktigare for familiehistoria enn Edvard hadde trudd. 

Romanen er full av retrospeksjon, altså attendeblikk til tidlegare hendingar. Kvar gong Edvard får greie på noko nytt om fortida si vert me tatt attende til då det skjedde. Dette gjeld både historiske hendingar under fyrste og andre verdskrigen, Einars liv på Shetland, og spesielt sumaren i 1971. I tillegg har Edvard fleire minneglimt frå då han var yngre, frå før foreldra døydde. Desse omhandlar ofte mora hans, Nicole.

«For meg var mor en lukt. Mor var en varme. Hun var en legg jeg klamret meg til. Et pust av noe blått; en kjole jeg syntes å huske at hun brukte. Jeg sa til meg selv at hun skjøt meg ut i livet med en buestreng, og da jeg formet minnene om henne, visste jeg ikke om de ble riktige eller sanne, jeg bare skapte henne slik jeg trodde en sønn skulle minnes sin mor.» (s. 9)

Det er mykje spenning i Svøm med dem som drukner. Det at sanninga vert nysta opp litt etter litt held spenninga intakt i gjennom heile boka. Forteljinga inneheld fleire konfliktar, og den mest omfattande er kva som skjedde i Nord-Frankrike sumardagen i 1971. Kva gjorde dei i eit avstengt skogholt fullt av gassgranatar, og kor oppheldt Edvard seg dei fire dagane han var borte? Edvard veit like lite som me som lesarar gjer, og det er heilt spesielt å følgje han medan han finn ut meir og meir om familiens fortid. Det er ikkje før ein kjem heilt til slutten av boka at ein skjønner at det aller meste heng saman: alt frå det mystiske arvegodset til tragedien som råka mora og faren hans. 

Karakterar

NB! Avsløringar førekjem.

«Arbeidsklærne hadde alltid vært svaret når livet jakta på meg. Komme meg ut i dagen, ta fatt, holde på, slite meg ut.» (s. 159)

Hovudpersonen, protagonisten, i Svøm med dem som drukner er Edvard Hirifjell. Edvard er tjuetre år då forteljinga startar, og bur med bestefaren på Hirifjell gard. Han trivst best heime på garden og har heile tida vore uinteressert i å flytte for å studere, slik fleire av dei tidlegare klassekameratane hans har gjort. Edvard utviklar, like etter Sverre døyr, eit forhold til barndomskjærasten Hanne att. Edvard er stille, roleg og gjer ikkje mykje ut av seg, men han ber på ei uro. Han har, heilt sidan ungdomsskulen, hatt ein plan om å besøke staden foreldra døydde.

Edvard er ein dynamisk karakter. Det tyder at han endrar seg. Då han får nysta opp i kva som hendte med foreldra, kan han endeleg slå seg til ro. Uro han har bore med seg heilt sidan han las Det Hendte 1971, og fann ut han var borte i fleire dagar etter foreldra daude, er borte.

Det er få ytre skildringar av Edvard, og me veit ikkje korleis han ser ut. Sjølv om eg ikkje har ein utsjånad å feste dei indre eigenskapane til Edvard til, verker han veldig ekte. Han er ein rund og samansett karakter. Me vert stort sett kjent med han igjennom indirekte skildringar. Dei går i stor grad ut på kva han har opplevd og opplever, og spesielt korleis han taklar det han går igjennom.

«Han sto der med hele seg sjøl i islenderen sin, og var gammel på samme måte som Fridtjof Nansen på tikroneseddelen. De hadde likens bart og øyenbryn [...]» (s. 10)

Bestefaren til Edvard, Sverre Hirifjell, er ein stille mann. Sverre var medlem av Nasjonal Samling både før og under krigen og kjempa på Austfronten. Dette førte til eit dårleg forhold med broren, Einar, som kjempa for dei allierte. I tillegg har Sverre eit dårleg rykte nede i bygda, og han er difor lite ute. Dagen før Sverre døyr vert eit hakekors måla på den tyske bilen hans, Stjerna. Forholdet mellom Sverre og Edvard er ikkje nært, men Edvard har mykje respekt for Sverre, og dei har det ganske fint saman. Då Edvard og Hanne, etter Sverres daud, byrjar å rydde i sakane hans, finn dei ut at han har hatt mystiske turar til både Tyskland og Shetland. Dette visste ikkje Edvard noko om.

Sjølv om Sverre døyr tidleg i boka, er han viktig for handlinga vidare. Her er forholdet mellom han og Einar heilt sentalt. Var det meir enn berre krigen som førte til den dårlege relasjonen mellom dei? Sverre er statisk, og endrar seg ikkje. Me får sjå nye sider av han etter han døyr, igjennom informasjon Edvard får tak i, og eg vil dimed seie han er ein rund karakter.

«På første blankside sto Einar Hirifjell, Paris 1933. For en håndskrift han hadde. Rank og stram, med en tverrstrek i H-en som løp hele navnet ut. En H som også var min. Etternavnet mitt, som jeg før hadde sett tilgriset med brun krigshistorie, sto her rankt og forseggjort.» (s. 95)

Einar Hirifjell er ein veldig mystisk karakter. Han er broren til Sverre, og dimed grandonkelen til Edvard. Sverre var ein utruleg flink snikker, og jobba lenge i Frankrike. Der vart han med i ei motstandsgruppe, og vart visstnok avretta i 1944. Edvard finn ut, etter Sverres daud, at dette ikkje stemmer. Einar skal ha slege seg ned på Shetland etter krigen. Då Edvard dreg til Shetland for å finne ut kva som skjedde med Einar, veit han ikkje om han framleis er i live. Det er det godt mogleg at han er. Me skjønner tidleg at Einar speler ei viktig rolle, men ikkje hvilken. Einar er ein statisk, men rund karakter. 

«Lårene var tykke, brystene små, men hun hadde et sensuelt ansikt, og det arrogante i henne skapte et dragsug som hadde fått meg til å dilte etter, og som, i sekundet jeg ble klar over det, gjorde meg irritert på meg sjøl.» (s. 155)

Gwendolyn Winterfinch, eller Gwen, er ei jamnaldrande jente Edvard møter då han kjem til Shetland. Dei utviklar eit forhold, og ho vert veldig viktig i Edvards jakt på sanninga.

Gudbrandsdalen, Shetland og Frankrike

NB! Avsløringar førekjem. 

Miljøskildringane i Svøm med dem som drukner er utruleg vakre, og ikkje minst realistiske. Miljøet er skildra veldig detaljert.

«For Hirifjell ligger der dalsida skråner nedover igjen, i ei slags solside på innsida av baksida.» (s. 14)

Hirifjell gard ligg i bygda Saksum i Gudbrandsdalen. Edvard bur i veslestova, dit flytta han att då han var seksten. Då hadde huset stått tomt sidan Edvard budde der med foreldra. Bestefaren, Sverre, bur åleine i hovudhuset. Edvard og Sverre oppheld seg ofte i stua i hovudhuset. Her har Sverre alle platene og bøkene sine. Dei har sauefjøs og fleire potetåkrar. Andre hus på tomta er stabburet, reiskapshusa og Einars verkstad. Den gamle, raudmåla verkstaden og bjørkeskogen er alt som står att etter Einar. Me skjønner, på skildringane til Edvard, at han trivast ganske godt her.

«Ikke undervurder landsbygda. Betlehem var heller ingen metropol.» (s. 102)

Saksum er som bygder plar vere. Dei har innkjøpslag, postkontor og samvirkelag, og ikkje så mykje meir. Både Sverre og Edvard har eit dårleg rykte på seg, sidan Sverre var på feil side under krigen, men bygda har i alle fall plass til alle. Alle har skavankar, som alle veit om. Det er ikkje så mykje skilnad mellom folk.

«Jeg kjøpte et kart og satte meg i bilen. Shetland lignet en flaske som hadde gått i knas. Små skjær og øyer lå som skår langsetter kysten.» (s. 126)

Store delar av handlinga går føre seg på Shetland, som ein gong var norsk territorium. Lerwick, hovudstaden på Shetlandsøyane, er det fyrste som møter Edvard. Her er det lite som vitnar om liv. Edvard dreg vidare til Unst, den nordlegaste øya i øygruppa. Her, eller nærmare bestemt på den eigentleg folketomme øya Haaf Grunley, skal Einar ha slege seg ned. Edvard finn tre små steinhus og eit lite naust på Haaf Grunley, alt usynleg frå Unst.

Edvard er veldig opptatt av kva snikkaren Einar gjorde her, og får det ikkje heilt til å stemme. Det finnest ikkje tre på Shetland, ikkje eit einaste eit. Han finn etter kvart ut at Einar vart båtbyggjar, og kistesnikker.

«Det var et landskap for glemsel, et landskap å kjøre forbi, hver himmelretning lik den andre, en støvet varmedis uten holdepunkt for minner.» (s. 380)


I Frankrike besøker Edvard Authuille, ved elva Somme. Det var her foreldra omkom. Han passerer stadig store krigskyrkjegardar. Edvard tek inn på Hotel de la Basilique, det same hotellet Edvard og foreldra overnatta på i 1971. Jocelyne Berlet etterforska både foreldras daud og Edvards forsvinning, og Edvard oppsøkjer henne.

Komposisjon

NB! Avsløringar førekjem. 

Svøm med dem som drukner startar in medias res, og går rett på sak. Edvard fortel om mor si, som han hugsar som ei lukt og ein varme. Det er henne han tenkjer på når han "prøver ut savnet i seg", sjeldan faren. Allereie etter innleiinga har me mange spørsmål, og me får ikkje vite kva som har skjedd med foreldra før seinare. Dette skaper spenning, og me får lyst til å lese vidare.

Romanen er, som nemnt i innlegget om handling og kronologi, ikkje kronologisk. Retrospeksjon, altså attendeblikk, førekjem ofte. Historia dreier seg om fortida til Edvard og slekta hans, og denne forteljemåten er dimed naturleg å bruke.

Den største konflikten i romanen er sjølvsagt kva som skjedde med Edvards foreldre. Det er det alt startar med. Fleire konfliktar kjem opp etter kvart: er Einar framleis i live? Kva er arvegodset, l'héritage, som Einar og mora til Edvard prata om? Var det grunnen til at dei drog attende til heimstaden til mora i 1971? Kven er eigentleg Gwen, og kan ho hjelpe Edvard med å finne ut kva som skjedde med foreldra? Sidan det er fleire konfliktar, er det au fleire vendepunkt. Eg vil likevel seie det viktigaste vendepunktet er då Edvard dreg til staden foreldra omkom, og hugser, ikkje samanhengande, men i brotstykke, kva som skjedde sumardagen i 1971. Alt byggjer seg opp mot dette augeblikket.

Slutten i Svøm med dem som drukner er open. Edvard har fått ei dotter, og me får ikkje vite med kven. Er det Gwen eller Hanne som er mora? Edvard har vore i gravferda til Agnes Brown, Einars gamle flamme på Shetland, og fortel om ei som satt i skråninga og følgde med på seremonien på avstand. Er dette mora til dottera? Er ho ei som ikkje er med tidlegare i historia?

«Hun huket seg ned, satte skrinet på knærne og åpnet pakka. Da hun reiste seg, ble bevegelsene hennes fulgt av et marineblått fargeskimmer.» (s. 48)

Den blå kjolen til Edvard si mor er nemnt både i starten og slutten av romanen. Allereie i bokas fyrste avsnitt har Edvard eit vagt minne om ein blå kjole han meiner å hugse mora brukte før ho døydde. Heilt mot slutten av boka gjev Edvard kjolen, som han fann gjømt på Shetland, til dottera si. Dette er ein slags sirkelkomposisjon, ved at forteljinga både startar og sluttar med det same elementet.

Forteljar og synsvinkel

NB! Avsløringar førekjem.

«Så jeg oppdaget sannheten for tidlig, og da var det for sent.» (s. 11)

Svøm med dem som drukner har ein personal forteljar, Edvard Hirifjell. Forteljaren er hovudpersonen, og han deltek dimed aktivt i handlinga. Synsvinkelen er avgrensa til Edvards kjensler, og me, som lesarar, opplever det som skjer slik han opplever det. Dette er ein avgrensa synsvinkel.

Edvard har likevel, i store deler av romanen, ei meir tilbaketrekt rolle, kor han fortel om tidlegare hendingar. Informasjon om desse hendingane får han igjennom breva og papira han finn på Hirifjell og på Shetland, og munnleg. Han tek au fleire eigne, logiske slutningar. Gamlepresten i Saksum har ei viktig rolle i den munnlege utvekslinga av informasjon. Han har kjent godt til familien Hirifjell lenge. Døme på tidlegare hendingar Edvard skildrar er arrestasjonen av bestemora på morsida og familien hennar i 1944.

Denne bruken av forteljarteknikk gjer at me som lesarar føler at me kjenner Edvard. Me vert sett inn i hans situasjon og hans kjensler. Om Lars Mytting hadde valt å bruke ein allvitande tredjepersonsforteljar i denne romanen, hadde me ikkje fått same inntrykket av å kunne følgje Edvard igjennom leitinga etter svar. Me veit nett så lite som Edvard sjølv gjer i starten, og me sitt att med dei same spørsmåla han sitt att med.

Ein avgrensa synsvinkel, kor me berre får innsyn i ein persons kjensler og opplevingar, kan i mange tilfelle føre til ei kjensle om at ein berre får sett ei side av saken. Det er ikkje tilfellet i denne romanen. Edvard er ikkje dømmande, han prøver heller å forstå korfor menneska i fortida hans handla som dei gjorde.

Skrivemåte og språklege verkemiddel

NB! Avsløringar førekjem.

Språklege verkemiddel er flittig brukt i Svøm med dem som drukner. Språket er rikt og vakkert, med heilt fantastiske skildringar. Mytting skriv på ein måte som får både personar, hendingar og stader til å verke ekte. Språklege bilete, som sammenlikningar og metaforar, er ofte brukt i desse skildringane.

Stiltona i Svøm med dem som drukner er uformell og folkeleg. Romanen er skrive på meir eller mindre radikalt bokmål. Mytting brukar, til dømes, 'sjøl', 'veit' og a-endingar i staden for 'selv', 'vet' og en-endingar. Skrivemåten legg seg nærmare dialektane og nynorsken enn det konservativt bokmål gjer. Edvard er ein gardsgut frå Gudbrandsdalen, så dette fell naturleg.

«Edvard. Det er namnet ditt, er det ikkje så?» (s. 193)

Det er innslag av engelsk og fransk i både replikkane og breva. Både engelsken og fransken er oversett eller forklåra, og uansett enkel. Dette er dimed ikkje problematisk, men heller fint og verknadsfullt. Då Edvard møter Agnes, som er frå Sogn og Fjordane, vert replikkane hennar skrive på vestlandsdialekt. Denne måten å skrive på er med på å skape ein nærleik til personane som pratar eller skriv.

Tittelen på romanen, Svøm med dem som drukner, er eit av mange frampeik. Edvard dreg som sagt til Authuille i Frankrike, kor foreldra omkom. Han kjem fram til elva dei drukna i, kler av seg, og sym utover. Så hugsar han, ikkje samanhengande, men i brotstykke, kva som skjedde sumardagen for tjue år sidan. Edvard sym med dei som druknar.

«Den natten kom døden tilbake til Hirifjell.» (s. 19)

Kapitla startar ofte med direkte frampeik, likt det over. Det kjem så utgreiingar og skildringar om kva som skjedde tidlegare på dagen og liknande, før me får vite kva som faktisk har skjedd. Frampeika skaper ei spenning som held seg til heile situasjonen er avslørt. Det vert vanskeleg å leggje ifrå seg boka når det kjem eit slikt utsegn.

"Og så sluttet jeg en avtale med sorgen. Jeg måtte være en de døde kunne stole på." (s. 121)

Romanen er full av gjentakingar som går att igjennom heile forteljinga. Edvard seier fleire gongar, i fleire situasjonar, at han må vere ein 'de døde kan stole på'. Hendingar vert også gjentatt. Dette gjeld spesielt dagen foreldra døydde. Gjentakingar skaper merksemd rundt spesielt viktige ting og understrekar dei. Fleire av gjentakingane er au viktige symbol. Eg tek for meg symbolikken i innlegget om tematikk.

Det er bruk av både parallellar og kontrastar i Svøm med dem som drukner. Livsløpet til Edvard og Einar har mange likskapar. Gardsguten Edvard Hirifjell og overklassejenta Gwendolyn Winterfinch vert sett opp mot kvarandre som kontrastar.